Αφγανιστάν: Η αρχή, το τέλος και ο νέος ζωολογικός κήπος

 Του Σταμάτη Αστερίου

Συντονιστή της ΠαμΠειραϊκής οργάνωσης των:

Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ

Μέλος του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος.

Αφγανιστάν. Παρ’ ότι κυκλοφορούν πάνω από 20 «αναλύσεις» σε ΜΜΕ, κανείς δεν ασχολείται με τα πολυάριθμα ΓΙΑΤΙ. Σχεδόν όλοι παπαγαλίζουν τα ίδια και τα ίδια.

Γιατί υπάρχει το Αφγανιστάν; Γιατί δημιουργήθηκε και γιατί παρέμεινε; Μα, για να μην φάνε τα μουστάκια τους τρεις μεγάλες αυτοκρατορίες. Η περσική, η ρωσική (μετέπειτα ΕΣΣΔ) και η βρετανική (που είχε βάλει πόδι στο σημερινό Πακιστάν, τότε Βρετανικές Ινδίες). Ο συμβιβασμός βασικά των δύο τελευταίων γέννησε αυτό το κράτος.

Οι Ρώσοι κατέβαιναν από βορρά, από την Κεντρική Ασία, και οι Βρετανοί κινούνταν ανατολικά από τις Ινδίες. Κι αποφάσισαν πριν ένα αιώνα να φτιάξουν ένα αφράτο κράτος-«μαξιλαράκι», για να απορροφά τους κραδασμούς τους.

Βεβαίως τα εθνολογικά χαρακτηριστικά ακόμα και τώρα είναι ίδια με πριν. Στα ανατολικά και το νότο, εκεί που το Αφγανιστάν συνορεύει με το Πακιστάν, κυριαρχούν οι Παστούν, μια από τις πακιστανικές φυλές που ζει και στην άλλη μεριά των συνόρων.

Στο βορρά βρίσκεις Ουζμπέκους, Τουρκμένους και Τατζίκους, όπως και στην (πρώην Σοβιετική) κεντρική Ασία. Πολλούς Τατζίκους. Πιο πολλοί είναι οι Τατζίκοι στο Αφγανιστάν (11,5 εκ.) παρά στο ίδιο το Τατζικιστάν (7 εκ.)! Στα δυτικά και στο κέντρο κυριαρχούν οι Χαζάρα, ιρανικό φύλο που είναι σιίτες, όπως και στο Ιράν.

Πώς μπορεί όλο αυτό το ετερόκλητο πλήθος, με τις τεράστιες διαφορές, να ζήσει στην ίδια χώρα; Τη στιγμή, μάλιστα, που καθεμιά από τις τρεις αυτοκρατορίες όχι μόνο δεν τους άφησε στην ησυχία τους, αλλά δολοπλοκούσε για να πάρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας;

Ο Ζαχίρ Σαχ, ο τελευταίος μονάρχης, βασίλεψε 40 χρόνια (1933-1973). Προσπάθησε να πείσει όλους τους Αφγανούς ότι είναι Αφγανοί και όχι κάτι άλλο (Παστούν, Χαζάρα, Τατζίκοι κτλ.). Έκανε μεγάλα ανοίγματα στο δυτικό τρόπο ζωής* (εξ ου και οι φωτογραφίες των κοριτσιών με τις μίνι φούστες κτλ.).

Γιατί απέτυχε; Επειδή προσπάθησε να εισάγει καινούργια πράγματα σε μια κοινωνία που δεν ήταν έτοιμη, ούτε δεκτική. Το ίδιο ακριβώς λάθος κάνουν σχεδόν μισό αιώνα τώρα όλοι όσοι πατήσανε πόδι στο Αφγανιστάν. Και φεύγουν άπραγοι. Πήρανε το έδαφος, τις ψυχές όμως δεν τις πήρανε.

Το 1973 ο βασιλιάς ανατράπηκε, ενώ ήταν στην Ιταλία κι έκανε διακοπές μετά από μια εγχείρηση στο μάτι. Τον ανέτρεψε ο ξάδελφός του, ο Νταούντ Χαν, ο οποίος είχε χρηματίσει και πρωθυπουργός την δεκαετία 1953-63! Αυτός αποφάσισε να παίξει διπλό παιχνίδι, να δέχεται βοήθεια και από ΗΠΑ και από ΕΣΣΔ, με συνέπεια οι μεν να τον θεωρούν «συνεργάτη» των δε.

Όλα αυτά κράτησαν μόνο πέντε χρόνια. Το 1978 ο Νταούντ Χαν ανατράπηκε από φιλο-κομουνιστικό πραξικόπημα, χρηματοδοτημένο και υποστηριζόμενο από την ΕΣΣΔ.

Η οποία ΕΣΣΔ, βλέποντας ότι το καθεστώς δεν μπορούσε να κυριαρχήσει με δικές του δυνάμεις, αποφάσισε να επέμβει στρατιωτικά για να το εδραιώσει.

Οι Σοβιετικοί έμειναν οκτώ χρόνια (1979-1987) και δεν έκαναν τίποτα, απλά προστάτευαν το καθεστώς. Οι Αμερικάνοι, για να μην χάσουν τον έλεγχο της χώρας, αποφάσισαν να βοηθήσουν (μέσω του γειτονικού Πακιστάν κυρίως) διάφορες αντάρτικες ομάδες, με ποικιλία ιδεολογίας μεν, αλλά σίγουρα αντικομουνιστές. Όλες αυτές οι ομάδες έγιναν γνωστές μ’ ένα όνομα: Μουτζαχεντίν (στρατιώτες του Θεού). Μια από αυτές τις ομάδες ήταν και οι Ταλιμπάν. Η λέξη «ταλίμπ» σημαίνει σπουδαστής.

Όταν αποσύρθηκαν οι Σοβιετικοί, έγινε το μάλε-βράσε: Τρεις εμφύλιοι πόλεμοι, ο ένας μετά τον άλλο (1989-92, 1992-96 και 1996-2001). Στην πρώτη περίοδο ήταν πάνω οι φιλοκομουνιστές του Νατζιμπουλάχ, στη δεύτερη μια ασταθής κυβέρνηση συνασπισμού αποτελούμενη από ετερόκλητες ομάδες μουτζαχεντίν και στην τρίτη οι γνωστοί μας πια Ταλιμπάν, η πιο συντηρητικοί από τις ομάδες μουτζαχεντίν.

Το 2001 οι Ταλιμπάν άφησαν την εξουσία υπό την πίεση της Βόρειας Συμμαχίας. Μιας συμμαχίας από πολέμαρχους του βορρά (κυρίως Ουζμπέκους και Τατζίκους), οι οποίοι είχαν την αμέριστη υποστήριξη του ΝΑΤΟ (των ΗΠΑ, δηλαδή). Στο διάστημα αυτό η χώρα γνώρισε δύο προέδρους, εκλεγμένους μάλιστα: Τον Χαμίντ Καρζάι (2001-14) και τον Ασράφ Γκανί (2014-21). Αμφότεροι είναι Παστούν, μάλιστα ο Καρζάι γεννημένος στην Κανταχάρ, το «προπύργιο» των Ταλιμπάν.

Γιατί απέτυχαν κι αυτοί; Μα, διότι δεν πήρανε τις ψυχές. Δεν προσπάθησαν καν. Ο Καρζάι, ένα αρχοντόπουλο τρίτης γενιάς πολιτικός, που σπούδασε διεθνείς σχέσεις και πολιτικές επιστήμες! Και ο Γκανί πριν γίνει πρόεδρος ήταν καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς!

Τι δουλειά έχουν αυτοί με τους πάμπτωχους πολίτες που υποτίθεται ότι εκπροσωπούσαν; Χώρια που δίπλα τους βρέθηκε η γνωστή κουστωδία, ντόπια και διεθνής: Τυχοδιώκτες, «επιχειρηματίες» και απατεώνες κάθε είδους, που είδαν ευκαιρία στην τραγωδία. Κι έστησαν ό,τι μπίζνα μπορεί να φανταστεί ο καθένας, για να πλουτίσουν και να ρημάξουν ακόμα περισσότερο τον τόπο.

Οι Αμερικάνοι νόμιζαν ότι με το να φτιάξουν πέντε δρόμους και δύο υδροηλεκτρικά φράγματα θα τους αγαπήσουν όλοι οι Αφγανοί και θα αποδεχτούν την πρόοδο. Δεν έκαναν (όπως και οι Σοβιετικοί πιο πριν) ΚΑΜΙΑ προσπάθεια να καταλάβουν τον πληθυσμό: Την κουλτούρα του, τα όρια της προόδου που βάζει ο ίδιος ως κοινωνία.

Πήγαν να τον δυτικοποιήσουν με τα όπλα, επειδή «έτσι είναι το σωστό». Μόνο που κάθε σωστό ή λάθος το βρίσκει μια κοινωνία από μόνη της, δεν της το επιβάλλεις. Εκεί αποκόπηκαν από τον πληθυσμό.

Λεπτομέρεια, σημαντική: Πανηγύριζαν 20 χρόνια τώρα οι ΗΠΑ και όλη η Δύση για τον «εκδημοκρατισμό» του Αφγανιστάν. Και για την «ομαλή μετάβαση» στην εξουσία το 2014. Παπάρια, με το συμπάθειο. Αριθμητική δεν ξέρουν;

Ο πληθυσμός του Αφγανιστάν είναι περίπου 35 εκατομμύρια. Ίσως και λίγοι παραπάνω. Ξέρετε πόσοι απ’ αυτούς πήγαν να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους το 2019, στις τελευταίες προεδρικές εκλογές; Μόλις 9,6 εκατομμύρια! Ξέρετε πόσοι απ’ αυτούς ψήφισαν τελικά; Μόλις 1,8 εκατομμύρια! Κι ο Γκανί «κέρδισε» με 50,64%, δηλαδή με 923.000 ψήφους. Δηλαδή ήταν πρόεδρος 35+ εκατομμυρίων ανθρώπων ενώ τον ψήφισαν λιγότεροι από εκατομμύριο! Αν αυτοί οι αριθμοί δεν δείχνουν αποκοπή από την κοινωνία, τι δείχνουν;

Και οι Ταλιμπάν, γιατί επέζησαν κι επιστρέφουν ως θριαμβευτές, ενώ έκαναν τέτοιες θηριωδίες; Είναι αφελής όποιος νομίζει ότι πρόκειται απλά για μια πολυπληθή ένοπλη ομάδα, που κατέλαβε μια ολόκληρη χώρα στο πιτς φυτίλι επειδή έχει καλά όπλα. Οι Ταλιμπάν δεν εξαφανίστηκαν. Όλα αυτά τα χρόνια δούλευαν. Και στρατιωτικά, αλλά κυρίως ιδεολογικά.

Και μάθαιναν από τα λάθη της πρώτης «άγαρμπης» διακυβέρνησης (1996-2001), με τους λιθοβολισμούς, τους απαγχονισμούς και τις δημόσιες μαστιγώσεις. Και αποκτούσαν κόσμο, οπαδούς. Πολλούς οπαδούς. Χιλιάδες. Εκατομμύρια.

Κι ακόμα περισσότερους «ουδέτερους», οι οποίοι δεν είναι μεν τόσο φανατικοί, αλλά προτιμούν να ταυτιστούν περισσότερο με κάποιους που θεωρούν «δικούς τους» παρά με τους Αμερικάνους και τους ντόπιους λακέδες τους.

Το αφήγημα των Ταλιμπάν είναι περίπου αυτό: «Θα ζήσουμε όπως μας λένε οι άπιστοι ξένοι; Με μίνι φούστες και μπικίνι οι γυναίκες μας, να τις βλέπουν όλοι; Με όλες τις χυδαίες εικόνες στην τηλεόραση και το σινεμά; Με όλη αυτή την χυδαία δυτική μουσική που σε κάνει ζώο; Όχι, βέβαια. Δεν είναι για μας αυτά. Δεν τα είχαμε ποτέ, ούτε θέλουμε να τα έχουμε».

Η κοινωνία είναι συντηρητική. Και δεν την ξεκλειδώνεις με το ζόρι, ούτε με άλματα. Βηματάκια θέλει. Διότι αν κάνεις πολλά άλματα, στο τέλος πέφτεις και τσακίζεσαι κι έρχονται μπροστά σου οι κάθε λογής Ταλιμπάν.

Οπότε; Οι Ταλιμπάν του 2021 δεν θα δράσουν ίδια μ’ αυτούς του 1996. Ιδεολογικά απαράλλαχτοι είναι με πριν, αλλά αν είναι ξύπνιοι, θα δώσουν λιγότερες λαβές για να τους βαράνε οι απ’ έξω. Το παράδειγμα είναι δίπλα τους: Ιράν. Μια χώρα που σε μία νύχτα από δυτικοποιημένη (επί Σάχη) έγινε υπερ-συντηρητική (με τον Χομεϊνί και τους μουλάδες). Κι αυτοί τα ίδια θα κάνουν. Σιγά-σιγά θα τα κλείσουν όλα.

Όποια υπερδύναμη στο μέλλον θέλει να ασχοληθεί με το Αφγανιστάν, τη μοναδική χώρα στην ιστορία που νίκησε και τις δύο υπερδυνάμεις (ΕΣΣΔ και ΗΠΑ), δύο λύσεις έχει. Η πρώτη, η δύσκολη, είναι να προσπαθήσει σοβαρά να κατακτήσει τις ψυχές του κόσμου. Κι αυτό γίνεται με ηγέτες μέσα από το λαό, όχι «φυτευτούς». Και να αντιληφθεί τα προβλήματα τα απλά. Να δίνει απλές λύσεις. Να ανοίξει π.χ. ένα πηγάδι σ’ ένα χωριό που δεν έχει νερό κι όχι να έχει πρώτη προτεραιότητα ένα τεράστιο υδροηλεκτρικό φράγμα, από το οποίο θα κονομήσουν χοντρά χιλιάδες «ημέτεροι».

Η δεύτερη λύση είναι ο διαμελισμός. Ούτως ή άλλως, αν συζητήσεις μ’ έναν Αφγανό, θα αυτοπροσδιοριστεί ως Παστούν, Τατζίκ, Χαζάρα, Ουζμπέκ και ούτω καθεξής. Αφγανιστάν ήταν πάντα γεωγραφικός όρος, όχι εθνικός. Κι όσο δεν υπάρχει «κολλητική ουσία» μεταξύ των φυλών που κατοικούν μια χώρα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλλιεργηθεί εθνική συνείδηση.

* Γυναίκα στο Αφγανιστάν! Κάνουμε μια βουτιά στην ιστορία. Γεγονότα μόνο. Όχι απόψεις. Κατ’ αρχάς, ένα παράδοξο: Ενώ σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες, στο Αφγανιστάν τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχουν σχεδόν 800.000 λιγότερες γυναίκες! Οι διεθνείς οργανισμοί αποκλείουν να είναι θέμα… DNA των Αφγανών να κάνουν περισσότερα αγόρια και το αποδίδουν στα «αδήλωτα» κορίτσια. Ειδικά στις επαρχίες, όπου οργανωμένα ληξιαρχεία δεν υπάρχουν και η δήλωση ενός παιδιού αποτελεί περίπου επιλογή των γονέων, παρατηρείται το φαινόμενο να μην δηλώνονται κορίτσια. Ενώ υπάρχουν. Ως το 1921 κανείς δεν ενδιαφερόταν θεσμικά για την τύχη των γυναικών. Ο πρώτος νόμος για τα δικαιώματά τους δημιουργήθηκε το 1921 από τον βασιλιά Αμανουλάχ. Ο νόμος απαγόρευε τους αναγκαστικούς γάμους, έθεσε όριο τα 13 χρόνια (!) στην ηλικία της νύφης, κατάργησε το έθιμο της «τιμής της νύφης» (που πλήρωνε ο γαμπρός στον πεθερό) και έθεσε περιορισμούς στην πολυγαμία. Δεν την απαγόρεψε, απλά ανέφερε ότι κάθε άνδρας πρέπει να φέρεται με ίσο τρόπο σε όλες τις γυναίκες του και να τις φροντίζει οικονομικά. Ο ίδιος ο βασιλιάς Αμανουλάχ έσπασε παράδοση αιώνων παίρνοντας μόνο μία γυναίκα! Το 1913, σε ηλικία 21 ετών, πήρε γυναίκα του την 14χρονη Σοράγια, της γνωστής οικογενείας των Ταρζί. Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Δαμασκό (τώρα Συρία, τότε ακόμα Οθωμανική Αυτοκρατορία), η Σοράγια περηφανευόταν για τις φιλελεύθερες ιδέες της (τις οποίες ενστερνιζόταν η οικογένεια). Με το που ανέλαβε βασίλισσα η Σοράγια άρχισε δουλειά. Έφτιαξε σχολεία για κορίτσια, εξέδωσε περιοδικό, δημιούργησε μέχρι και την πρώτη οργάνωση γυναικών (Οργάνωση για την Προστασία των Γυναικών την ονόμασε) το 1928. Συχνά εμφανιζόταν δίπλα στον βασιλιά και όταν απευθυνόταν σε κάποιον έβγαζε τον φερετζέ της. Πράγμα ανήκουστο. Ο Αμανουλάχ ανατράπηκε το 1929. Οι ιδές του κρίθηκαν πολύ προοδευτικές. Ο διάδοχός του, Μοχάμεντ Ναντίρ Χαν, επανέφερε τον φερετζέ. Μία γυναίκα πήρε κι αυτός, όμως δεν την παρουσίασε ποτέ δημόσια. Ο Ζαχίρ Σαχ, που ανέλαβε βασιλιάς μετά την δολοφονία του Ναντίρ Χαν το 1933 και βασίλεψε 40 χρόνια, αποφάσισε να το πάει πιο αργά το πράγμα. Πρόσεχε και μελετούσε πολύ πριν κάνει οποιαδήποτε κίνηση. Το 1946 η γυναικεία οργάνωση, για χρόνια ανενεργή, επανήλθε στο προσκήνιο με χορηγό την βασίλισσα Χουμάιρα Μπεγκούμ. Η οποία πίεσε και πέτυχε την εισαγωγή των κοριτσιών στα σχολεία, σε διαφορετικά τμήματα από τα αγόρια. Το 1951 οι πρώτες φοιτήτριες έγιναν δεκτές στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ, με αποκλειστικούς τομείς την ιατρική και την εκπαίδευση. Το 1953 ανέλαβε πρωθυπουργός ο ξάδελφος του βασιλιά, Νταούντ Χαν, επίσης με προοδευτικές ιδέες. Το 1957 ακούστηκε η πρώτη γυναικεία φωνή στον ραδιοφωνικό σταθμό της Καμπούλ. Το 1958 προσελήφθησαν οι πρώτες γυναίκες υπάλληλοι στο κρατικό εργοστάσιο αγγειοπλαστικής. Και τον Αύγουστο του 1959 έγινε ο σεισμός: Τη δεύτερη μέρα του Τζεσίν, της γιορτής της αφγανικής ανεξαρτησίας, πριν την καθιερωμένη στρατιωτική παρέλαση, η βασίλια Χουμάιρα, η πρωτότοκη κόρη πριγκίπισσα Μπιλκίς και η σύζυγος του πρωθυπουργού Ζαμίνα παρουσιάστηκαν χωρίς φερετζέ και τις είδαν δεκάδες χιλιάδες κόσμου! Χαμός. Μουλάδες απ’ όλη τη χώρα έστειλαν επιστολές διαμαρτυρίας στο παλάτι για την ασέβεια, φώναζαν ότι ο βασιλιάς δεν σέβεται τη σαρία κτλ. Ο βασιλιάς προσκάλεσε τους πιο φωνακλάδες απ’ αυτούς στο παλάτι και τους είπε: «Δείξτε μου έναν στίχο του Κορανίου που να επιβάλλει στη γυναίκα να φοράει μπούρκα». Κανείς δεν βρήκε, αλλά επέμειναν στα περί τάξεως, ηθικής κτλ. Ο βασιλιάς τους είπε ότι αφού δεν το αναφέρει το ιερό Κοράνιο, τότε οι νόμοι του Ισλάμ δεν παραβιάζονται. Από τότε όχι μόνο οι γαλαζοαίματες, αλλά και οι σύζυγοι των αξιωματούχων και της (μικρής, βέβαια) μεσαίας τάξης στην Καμπούλ δεν φορούσαν φερετζέ. Δεν υπήρξε, όμως, νόμος που να καταργεί τη μπούρκα. Το Σύνταγμα του 1964 έδωσε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες (θυμίζω, στην Ελλάδα οι γυναίκες ψήφισαν το 1952), καθώς και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Οι γυναίκες μπορούσαν να προσληφθούν στο δημόσιο και να σπουδάσουν επιστήμες, ωστόσο στην πράξη αυτό ίσχυε μόνο για τα κορίτσια των εύπορων στην Καμπούλ μόνο. Σε όλη την υπόλοιπη χώρα οι αλλαγές προς το καλύτερο ήταν ελάχιστες. Το 1973 ο ξάδελφος Νταούντ Χαν ανέτρεψε τον βασιλιά κι ανέλαβε αυτός πριν δολοφονηθεί και ο ίδιος πέντε χρόνια αργότερα. Αυτή η περίοδος, καθώς και αυτή που ακολούθησε με τη Σοβιετική επέμβαση, σημαδεύτηκε από την πρώτη προσπάθεια να επεκταθούν οι ελευθερίες των γυναικών και στην επαρχία. Το 1978 η κυβέρνηση του Νουρ Μοχάμεντ Ταράκι με νόμο έδωσε ίσα δικαιώματα στις γυναίκες. Ο νόμος ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «μπορούν ελεύθερα να διαλέξουν το σύζυγό τους και την καριέρα τους». Θεωρητικά όλα αυτά, βέβαια. Το Συμβούλιο των Γυναικών του Αφγανιστάν ιδρύθηκε το 1978 και στην περίοδο της ακμής του είχε 200.000 γυναίκες μέλη. Το 1983 έγινε η πρώτη τολμηρή καμπάνια στα χωριά, ώστε να καταργηθεί κι εκεί ο φερετζές. Νέος νόμος έκανε υποχρεωτική την στοιχειώδη εκπαίδευση των κοριτσιών. Το 1991 υπήρχαν 190 καθηγήτριες στο πανεπιστήμιο και 22.000 δασκάλες. Οι μαθήτριες, όμως, παρά την προπαγάνδα ήταν εξαιρετικά λίγες, σε σχέση με τους μαθητές. Ακόμα και στην καλύτερη περίοδο τα κορίτσια δεν ξεπερνούσαν τις 250.000. Η κυβέρνηση του Νατζιμπουλάχ το 1992 διατήρησε τις ελευθερίες του Συντάγματος του 1964, ωστόσο ως μορφή συμβιβασμού, «έδωσε το δικαίωμα» στις γυναίκες να φορούν φερετζέ, έστω και «συμβολικά». Ο φερετζές επανήλθε. Μετά την μαύρη πενταετία των Ταλιμπάν, το 2001, άρχισε και πάλι η προσπάθεια. Το Σύνταγμα το 2004 αναφέρει ότι το 27% των βουλευτών «πρέπει» να είναι γυναίκες. Δηλαδή οι 68 από τους 250. Ποτέ δεν έφτασαν αυτό τον αριθμό. Το 2010 εξελέγησαν 41 γυναίκες. Από αυτές, οι 18 δεν παρουσιάστηκαν στη βουλή. Το 2012, ακριβώς 11 χρόνια μετά την εδραίωση της εξουσίας του, ο πρόεδρος Καρζάι ψήφισε τον «κώδικα δεοντολογίας». Υποτίθεται ένα συμβιβαστικό κείμενο, το οποίο συντάχθηκε με προτάσεις τόσο των γυναικείων οργανώσεων, όσο και του συμβουλίου των ουλεμάδων. Ο κώδικας, που ισχύει ακόμα (μέχρι να καταργηθεί, βεβαίως, από τους Ταλιμπάν) περιέχει πολλές αντιφάσεις. Π.χ. αναφέρει ότι μια γυναίκα οφείλει να μην ταξιδεύει χωρίς ανδρική συνοδεία, ούτε να μιλάει με αγνώστους στο δρόμο, στα γραφεία και στην αγορά. Αλλά ρητά επιτρέπει να οδηγούν αυτοκίνητο και να συμμετέχουν σε διεθνείς οργανισμούς και αθλητικές εκδηλώσεις, με "ενδεδειγμένη" περιβολή. Δηλαδή ντυμένες από την κορυφή ως τα νύχια. Ένας από τους τελευταίους νόμους που ψήφισε ο πρόεδρος Γκανί επέτρεψε στις γυναίκες να συμπεριλαμβάνουν και το δικό τους επώνυμο στα πιστοποιητικά γέννησης των παιδιών τους. Ήταν το κύκνειο άσμα, πριν το σκοτάδι…

Στη φωτό, η τολμηρή βασίλισσα Σοράγια.

Πληροφορίες από: Argirios Pagartanis